Yasemin İnceoğlu
Vatandaşa tanınan bilgi edinme hakkına sınır getiren maddedeki 'devlet sırrı'nın kapsamı bir an önce
açıklığa kavuşturulmalı
Bilgi edinme hakkı ilk kez 1766'da İsveç'te anayasal nitelikte bir hak olarak uygulanmaya başlamıştır. ABD'de 1946'da çıkarılan İdari Usul Kanunu'na destek veren ve yurttaşların Birleşik Devletler hükümeti hakkında bilgi toplama olanağını doğuran Bilgi Edinme Özgürlüğü Yasası (1966), Mahremiyet Yasası (1974) ve Şeffaf Hükümet Yasası (1977) ile güç kazanmıştır. 1974'teki Gün Işığı Yasası ile de toplantıların herkese açık yapılması sonucu 'Gün Işığında Yönetim' sistemi doğmuştur. FOIA (Freedom of Information Act) adlı yasa, herhangi bir kişinin Federal Hükümet'in herhangi bir biriminin elindeki belge, dosya ya da diğer kayıtları -belirli dokuz istisna hariç (ulusal güvenlik, özel hayatın dokunulmazlığı, ticari sırlar gibi)- elde etme hakkına sahip olduğunu vurgulamaktadır.
Yarın yürürlükte 25 Nisan 2003'te, TBMM'ye sunulan 'bilgi edinme hakkı yasa tasarısı', AB Uyum Komisyonu ve Adalet Komisyonu'nda görüşülüp üzerinde yapılan bazı değişikliklerden sonra, 9 Ekim 2003'te TBMM Genel Kurulu'nda kabul edildi. 24 Ekim 2003 tarihli resmi gazetede yayımlanan yasa, yarın yürürlüğe girecek. Yasanın yürürlükte olması, tüm gerekleriyle uygulanacağına dair bir garanti oluşturmaz. Diğer yandan, demokrasilerin vazgeçilmez ilkesi olan 'şeffaflığı' sağlamanın temel şartları arasındaki bilgi edinme hakkı/bilgi edinme özgürlüğü/bilgi verme yükümlülüğü üçlemesinin, Türkiye gibi henüz 'açık toplum' sürecini tamamlayamamış, 'gizlilik' unsurunun toplum ve devletin her biriminde egemen olduğu ve 'devlet sırrı' kavramının henüz sınırlarının belirlenmemiş olduğu ülkelerde, işlerlik kazanması oldukça güçtür. Ülkemizde ilk kez bilgi edinme özgürlüğü kavramını, 18 yıl kadar önce, Oktay Ekşi başkanlığındaki Basın Konseyi gündeme getirmiştir. Siyasiler uzun süre bu yasa önerisine ilgisiz kalsalar da, ülkenin AB'ye girme hayallerinin kamçılaması sonucu, yasa çıktı. Ancak yine de aşağıdaki soruların yanıtları üzerine düşünmek, kafa yormak gerekiyor: 1- Bu tür yasalar gelişmiş ülkelerde yurttaşların ve yönetimlerin talepleriyle çıkarılırken, bizim ülkemizde diğer birçok yasa gibi, AB'ye girmeyi kolaylaştırıcı bir yol olarak kabul edilmektedir. İçselleştirilmemiş, dış zorlamalarla çıkan bir yasa ne denli etkili olabilir? 2- Vatandaşı 'kul' gören bir devlet anlayışıyla çalışan kamu bürokrasisi haber verme yükümlülüğünün bilincini taşıyor mu? 3- Yasanın dördüncü bölümü, 'Bilgi edinme hakkının sınırları: Devlet sırrına ilişkin bilgi veya belgeler', madde 16, "Açıklanması halinde devletin emniyetine, dış ilişkilerine, milli savunmasına ve milli güvenliğine açıkça zarar verecek ve niteliği itibarıyla devlet sırrı olan gizlilik dereceli bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkı kapsamı dışındadır" demektedir. Nelerin 'devlet sırrı' sayılacağı acilen açıklığa kavuşturulmalıdır. 4- İletişim ve hukuk fakültelerindeki akademik kadro ve öğrenciler, gazeteciler, kamu kuruluşları, vatandaşlar, sivil kuruluşları vs. bu yasanın yaşama geçirileceğinden haberdar mı? 5- Ülkemizde Batı demokrasisi ölçütlerinde uygulanmayan 'investigative-derinlemesine/araştırmacı gazetecilik' söz konusu yasa ile canlanabilecek mi?
Üst kurula objektif seçim 6- Yasanın öngördüğü ve dokuz kişiden oluşan 'Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu' üyelerinin objektif olmaları şart. Zira bilgi edinme başvurusuyla ilgili yapılacak itirazları değerlendirecek olan bu kurumdur. Bu, nasıl sağlanacaktır? 7- Medya siyaset-büyük sermaye ilişkileri, yasanın demokratik biçimde uygulanmasına engel bir unsur oluşturacak mıdır? Yaklaşık 55 ülkede uygulanan yasayı, Türkiye'den daha önce başvuruda bulunan İngiltere, muhtemelen toplumunu bu konuda hazırlama avantajını kullanarak, 2005'te, yani bizden sonra yürürlüğe sokacak. Medyaya bu yasa ile ilgili önemli bir görev düşüyor: Tüm medya organları bu yasa metnini kamuoyuna duyurmalı. Böylece yasanın en yaygın kullanıcıları olacak olan ve halen bu yasadan habersiz vatandaşların bilgi edinme özgürlüğü hakları hakkında bilgilenmeleri sağlanmış olacaktır.
Radikal Gazetesi
