Yasemin İnceoğlu
İsveç’te özel radyo ve televizyon yoktur. Televizyon, devlet malı da değildir. Yayın
kuruluşları kamu yararına çalışırlar. İsveç Yayın Kurumu (Severiges Radio-SR) limited bir şirket olup
hisselerinin yüzde 60’ı halk kuruluşlarına (popular movement), yüzde 20’si başta telsiz sektörü olmak
üzere sanayiye ve yüzde 20’si basına aittir.
Devletin sermaye iştiraki yoktur. Ancak, SR’nin yönetim
kurulunun başkanını ve beş üyesini tayin etmekle yönetimi kontrol üstünlüğüne sahiptir. Diğer beş üyeyi
hissedarlar seçer.
Program şirketlerinin devletle yaptığı anlaşmalar, yayınlarda ifade ve haber alma hürriyeti, kalite, faydalılık, çeşitlilik, İsveç dili ve kültürünün korunması, azınlıkların ve özürlülerin nazarı dikkate alınması konularında detaylı kurallar içermektedir.
İsveç Yayın Kurumu’na bağlı dört program şirketinin kanun hükümlerine ve devletle bu şirketler arasında yapılmış anlaşmalara uygun yayın yapıp yapmadıkları Yayın Kurulu tarafından denetlenir. RTÜK’e benzer olan bu yayın kurumu yedi üye ve onların yardımcılarından oluşur. Komisyon başkanı ve muavini hukukçudur.
Kablolu televizyon yayınlarındaki kurallar şunlardır: Yoğun şiddet içeren programlar, pornografik programlar veya etnik gruplarda huzursuzluk yaratacak programlar veya özellikle İsveç izleyicisine hitap eden ticari amaçlı ve uzun süre devam eden reklam programları yasaklanabilmektedir.
Danimarka:
Yayınlanan programlarla ilgili değerlendirme yapmak amacıyla Komünikasyon Bakanlığınca,
Program Danışma Komitesi kurulmuştur. Komite tavsiye ve değerlendirmelerini kurula sunar.
Danimarka’da yayınlarda yer alan herhangi bir yanlış Yayın Şikayet Komisyonu tarafından değerlendirilir. Yayın Şikayet Komisyonu’nun yayın kuruluşlarını bağlayıcı karar verme yetkisi yoktur. Komisyon, yapılan yanlışı düzeltir ve bu konuda bilgi verir. Komisyon’un yaptığı düzeltmeler yayın kuruluşlarınca duyurulur. Ayrıca yayınlara ilişkin her türlü şikayet, yayını takip eden dört hafta içinde yazılı olarak yapılmak zorundadır.
Yayın Şikayet Komisyonu, Danmarks Radio ve TV2 yayınlarında yanlış haberlerin düzeltilmesini isteyebilir, bu tür düzeltmelerin yeri, zamanı ve içeriğini saptayabilir.
Bundan başka, bakanlıkça atanan üç üyeden oluşan TV Reklam Tavsiye Kurulu, radyo ve televizyonlarda yer alan reklamları değerlendirir. Reklamların nitelikleri; diğer programlardan açıkça ayırd edici nitelikte olmalıdır. TV’de reklamlar azami beş dakikalık bloklar halinde yayınlanır. Bloklar, haberlerin arasında yer alır, bölgesel radyo yayınlarında reklamlar tüm yayın süresi içine serpiştirilebilir. TV2 yayınlarında reklamlar günde 15 dakikayı geçemez, bölgesel televizyon yayınlarında her lisans sahibinin yayın süresi yüzde 10’u aşamaz, alkollü içkiler ve sigara reklamları yer alamaz, maddi çıkar gözeten grupların, dini ve politik görüşlerin reklamı yapılamaz.
Yunanistan (Ethniko Sumboulio Radioteleoraseos):
1989 yılında yürürlüğe giren yeni kanun, özel
televizyon istasyonu kurma imtiyazlarını dağıtmada hükümete tavsiyelerde bulunacak bir ulusal radyo
televizyon konseyi oluşturmaktadır. Başbakan yardımcısının açıklamasına göre, Radyo-Televizyon Konseyi,
yayınların, yayın ilkelerine uyup uymadığını değerlendirecektir. Bu ilkeler şöyle özetlenmektedir:
Tarafsızlığın, dolgunluğun, güncelliğin, kalitenin ve düzgün eğlencenin sağlanması Yunan uygarlığı ve geleneklerinin yayılması Seçim öncesinde parlamento haberlerinin, seçim döneminde haber ve programların ilgili kurallara uyması. Radyo Televizyon Konseyi, seçim kampanyasını etkileme olasılığı bulunan yayınların askıya alınmasını önerebileceği gibi, altı ayda bir yayınlarla ilgili diğer önerilerde bulunmak ve yıl sonunda da bir rapor yayınlamakla yükümlüdür. Radyo Televizyon Konseyi, parlamentoda yer alan partilerden dörder üye ile, başbakan yardımcısı tarafından atanan dört üyeden oluşur.
İtalya:
İtalyan Yayıncılık Yasası, yetki verdiği Ufficio del Garante’nin (Garantör) yaptırımlarını
gerçek anlamda açıklığa kavuşturmamıştır. Garantör, komisyon başkanlarının ve senato başkanının
hazırladığı teklif üzerine anayasa mahkemesi yargıçlığı görevi yapmış olanlar, iptal davalarına bakan
mahkemelerin başkanlığında bulunmuş ya da halen bunu sürdürenler, hukuk, iş idaresi veya ekonomi
dallarında öğretim görevlileri, kitle iletişim sektöründe önemli sorumlulukları olan uzmanlar arasında
bir antlaşmaya varıldıktan sonra cumhurbaşkanının iradesi ile atanır. İşlevleri daha çok bürokratik
niteliktedir.
Görevleri arasında,
Tüm ticari yayın kurumlarının kayıtlarını tutmak Yayın kurumları, yapım
şirketleri, program dağıtım şirketleri ve reklam şirketlerinin bütçelerinin incelenmesi Bu kurumların
mülkiyet yapılarının gözlem altında tutulması Yalan haber ve kişilik haklarına saldırı gibi konularla
ilgili kararlar almasıdır. Yetki kapsamına RAI girmemesine rağmen, kuruluş, RAI ile birlikte tüm özel
yayın kurumlarında yönetmeliklerle belirlenen program içeriğine ve planlamasına ilişkin ilkelere uyulup
uyulmadığını denetlemektedir.
Hollanda:
Medya Otoritesi’nin (Comissariaat Voor de Media) belli başlı görevleri şunlardır:
Ulusal, bölgesel ve yerel program ve yayın kurumlarına yayın zamanı tahsis etmek Ulusal radyo ve televizyon yayın kurumları (NOS-VERONİCA, AVRO, TROS...) ile Hollanda Radyo ve Televizyon Yayınları Teçhizatı Üretim Şirketi (NOB) arasında danışma, koordinasyon ve işbirliğini sağlamak ve geliştirmek Ulusal yayın kurumları için ve kendisi için program üretmek Sosyal Yardım, Sağlık ve Kültür Bakanı’nın talebi üzerine veya kendi inisiyatifi ile ile Kurul’un faaliyetleriyle ilgili hususlarda 249 sayılı Yayın Kanunu’nun uygulamalarına dair adı geçen ilgili bakana önerilerde bulunmak Kurul’un faaliyetleri hakkında “yıllık rapor” hazırlayarak ilgili bakana sunmak Radyo ve televizyon kanalları, aboneli TV, kablolu gazete ve cabletex ile ilgili çeşitli kanun ve yönetmeliklerle saptanan kurallara uyulmasını sağlamak Ulusal, bölgesel ve yerel radyo ve televizyon kurumlarının kendi programları için alacakları ücret miktarını saptamak.
Fransa (Conseil Superieur de L’Auidovisuel-Görsel-İşitsel Yüksek Konseyi):
Konsey, 9 üyeden oluşur.
Bunların üçünü cumhurbaşkanı seçer. Kalan 6 üyeden üçü meclis başkanı, diğer üçü de senato başkanı
tarafından seçilir. Kurula seçilen kişiler genelde yansızlığı ile tanınmış ve politikaya bulaşmamış
isimlerden oluşur. Kamusal radyo ve televizyonlar hükümet tarafından saptanan genel kurallara tabidir.
Örneğin reklamcılık kuralları, film yayınları ve sinemanın gelişmesine katkı, program üretimi ile
dağıtımı gibi.
Özel radyo ve televizyonlar için de hükümet bazı kurallar saptamıştır. Örneğin, çoğulculuk, dürüstlük, eğitime ve kültüre yönelik amaçlar. Bunların dışında yetkiler, Yüksek Konsey’e bırakılmıştır. Kamusal radyo ve televizyonlar program ilkelerine uymadıkları takdirde, Kurul bir ihtar yayınlar. Özel radyo ve televizyonlar konusunda Kurul, daha geniş yetkilere sahiptir. Yeni bir TV istasyonu kurulacağı zaman, Kurul tarafından hazırlanan bir Yükümlülükler Belgesi (Cahiers de Charge) hazırlanarak uyulması gereken kurallar saptanır. Bu belgelerde, Fransa’da üretilen program yayınındaki kotalar, Avrupa Ortak Topluluğu yapımlarının oranı, eğitim ve kültür programlarına ayrılacak zaman, reklam süreleri gibi önemli hükümler yer alır. Yeni kanal işletmeye aday olana firmaların başvuruları incelendikten sonra, en uygun bulunan ortaklığa kanal işletme hakkı verilir.
Kanalın yayına başlamasından sonra yayınlar dikkatle izlenerek yükümlülükler belgesindeki şartlara uyulup uyulmadığı saptanır. Uyulmadığı takdirde önce bir ihtarname gönderilir. Daha sonraki aşamada:
Yayınları bir ay durdurulabilir, yayın iznini kısaltabilir, ya da tümüyle Geri alabilir Para cezası verebilir Başsavcılığa başvurup kovuşturma isteyebilir. Bunların yanı sıra Konsey, kamusal radyo ve televizyon kurumlarının genel müdürlerini seçer, özel radyolara verilecek frekansları saptar, kablolu televizyon şebekelerinin kurulmasına izin verir ve çalışmalarını denetler.
Kaynaklar:
Bülent Çaplı, Televizyon ve Siyasal Sistem, İmge Kitabevi, 1995.
Leyla Akbaba,
Danimarka’da Yayıncılık Sistemi (RTYK raporu), 1990.
Meliha Ergün, Hollanda Yayın Sistemi ve Hollanda
Televizyonu (RTYK raporu), 1990.
Meliha Ergün, İsveç Yayın Sistemi (RTYK raporu), 1990.
Gülgün
Karal, Yunanistan’da Televizyon (RTYK raporu), 1990.
Yasemin İnceoğlu, Uluslararası Medya, Der
Yayınları, İstanbul, 1997.
Jurnal.net / Ekim 2003
18.04.2003
